Het kabinet heeft op 17 juni 2024 het wetsvoorstel ‘Participatiewet in Balans’ gepresenteerd, waarbij het uitgangspunt van vertrouwen centraal staat in de dienstverlening aan mensen met een bijstandsuitkering. Minister Schouten voor Armoedebeleid, Participatie en Pensioenen benadrukt de menselijke benadering van de overheid, die meer oog wil hebben voor de persoonlijke situaties van individuen. Volgens minister Schouten is het belangrijk om mensen die afhankelijk zijn van een bijstandsuitkering bij te staan in plaats van louter te controleren.
Belangrijkste maatregelen in het wetsvoorstel
Het wetsvoorstel bevat diverse maatregelen om de Participatiewet meer mensgericht, eenvoudig en op vertrouwen gebaseerd te maken:
- Giftenvrijlating en bijverdiensten: Bijstandsontvangers mogen tot €1.200 aan giften ontvangen zonder dit te melden. Daarnaast mogen zij tot 15% van hun bijverdiensten behouden, wat de overgang naar werk aantrekkelijker maakt.
- Vrijwilligerswerk en maatschappelijke participatie: Voor degenen waarvoor betaald werk een te grote stap is, wordt vrijwilligerswerk en andere vormen van maatschappelijke participatie aangemoedigd.
- Mantelzorg: Het verlenen van mantelzorg heeft geen negatieve gevolgen voor de bijstandsuitkering. Tijdelijk inwonen bij de zorgontvanger leidt niet tot verlies van het recht op bijstand.
- Maatregelen en terugwerkende kracht: Gemeenten krijgen meer ruimte om passende maatregelen op te leggen bij niet-naleving van regels en kunnen bijstandsuitkeringen met terugwerkende kracht verstrekken tot drie maanden, om schulden en financiële problemen te voorkomen.
- Praktische aanpassingen: Een bijstandsaanvraag kan gedaan worden met een rijbewijs als identiteitsbewijs en verkeerde aanvragen behouden hun oorspronkelijke indieningsdatum. Ook wordt de verrekening van vakantiegeld met de bijstand vereenvoudigd.
Vereenvoudiging en flexibiliteit voor gemeenten
Het wetsvoorstel biedt gemeenten meer ruimte om maatregelen te treffen wanneer mensen de regels niet naleven. In plaats van automatisch korten, kunnen gemeenten nu passende maatregelen opleggen. Daarnaast krijgen gemeenten de mogelijkheid om een bijstandsuitkering met terugwerkende kracht tot drie maanden te verstrekken, wat kan helpen bij het voorkomen van schulden en financiële problemen.
Advies van de Raad van State
De Raad van State heeft op 13 juni 2024 advies uitgebracht over het wetsvoorstel ‘Participatiewet in Balans: Spoor 1’. Dit advies, gepubliceerd op 17 juni 2024, ondersteunt de noodzaak van de wijzigingen en benadrukt het belang van een fundamentele herziening van de Participatiewet. De Raad adviseert de regering om meer inzicht te geven in de verdere uitwerking van Spoor 2
Uitdagingen en randvoorwaarden
De Raad van State wijst op de uitdagingen met betrekking tot arbeidsparticipatie en maatwerk in de uitvoering. Er moet voldoende gekwalificeerd personeel beschikbaar zijn bij gemeenten om maatwerk te kunnen leveren, wat momenteel lastig is door de krapte op de arbeidsmarkt. Financiële en personele randvoorwaarden moeten op orde zijn voor een succesvolle implementatie van het wetsvoorstel.
Categoriale bijzondere bijstand
Het wetsvoorstel introduceert een basis voor categoriale bijzondere bijstand via een algemene maatregel van bestuur. De Raad van State benadrukt dat de noodzaak hiervan beter gemotiveerd moet worden en dat de financiële en uitvoeringsgevolgen duidelijk moeten zijn. Er moeten toereikende procedurele en materiële waarborgen worden opgenomen voor een terughoudend gebruik van deze grondslag.
De inwerkingtreding van het wetsvoorstel is afhankelijk van de behandeling in de Tweede Kamer. Minister Schouten hoopt dat met deze wet een positieve verandering teweeggebracht wordt in het leven van bijstandsontvangers door meer vertrouwen en een mensgerichte benadering centraal te stellen.
